Đền Thiên Hậu

  Đền thờ bà Lâm Tức Mặc, là vị thần hàng hải người Trung Quốc. Bà sinh ngày 2318 tháng 03 âm lịch, là con gái thứ 06 của Lâm Nguyện, thuộc dòng dõi Cửu Mạc, người làng Bồ Điền, tỉnh Phúc Kiến, Trung Quốc. Thuở trẻ, bà đã tìm ra rong biển ăn thay gạo, mì, mạch, nhờ vậy dân tình không bị chết đói. Ngoài ra, bà còn tìm ra Ma Mộc, phun xuống đất mọc lên cây cho hạt ăn thay lúa gạo. Bà mất ngày 09 tháng 09 âm lịch. Sau khi hoá, bà thường mặc áo đỏ bay lượn trên biển cứu giúp tàu thuyền qua lại bị nạn. Thời vua Khang Hy, bà được gia phong Thiên Phi, thời Minh phong là Thiên Hậu, gia phong mỹ tự “Thiên thượng Thánh Mẫu vô cực nguyên quân”. Bà là vị thần hàng hải của người Phúc Kiến nên khi di cư đến đâu họ đều mang theo thần tích và lập đền thờ bà ở đó.

Đền Thiên Hậu được xây dựng vào thế kỷ XVI - XVII do 14 dòng họ người Hoa ở Phúc Kiến, Quảng Đông, Quảng Tây quyên góp vật liệu vận chuyển sang bằng đường biển, đồng thời kết hợp với các nghệ nhân người Việt xây dựng lên. Đền được trùng tu vào khoảng thế kỷ XIX - XX. Hiện nay, đền là một công trình kiến trúc độc đáo mang đậm sắc thái cổ kính của văn hoá Trung Hoa đan xen với kiến trúc Việt. Đền gồm các hạng mục: Tam quan, hai Giải vũ, Thiêu hương, Hậu cung. Đền chính được xây bằng gạch Bát Tràng, đầu đao cong nhẹ hình đuôi cá. Tam quan của đền cao và rộng, tường bao hai bên trang trí các ô vuông bằng gạch men hoa màu xanh lam rất đẹp. Trước Tam quan là đôi nghê chầu làm bằng chất liệu đá hoa cương được tạo tác khá sinh động. Toà Thiêu hương làm kiểu chồng diêm với khoảng cách cổ diêm rất ngắn, thân cột đỡ mái làm hình lục giác, trên các vì, cánh cửa đều chạm khắc đề tài trong các tích truyện của Trung Hoa như Tam Quốc, Tây Du ký,... Hậu cung 05 gian, các bộ vì được kết cấu kiểu chồng rường cánh. Các mảng chạm khắc được kết hợp nhiều chủ đề như sư tử hý, phượng hàm thư, rùa, dơi,... mang phong cách nghệ thuật Trung Hoa. Tại gian trung tâm Hậu cung đặt khám thờ, trong bài trí 05 pho tượng của Bà tượng trưng cho 05 phủ của tỉnh Phúc Kiến xưa. Ngoài gian thờ chính, hai gian bên còn có bàn thờ cha mẹ và anh ruột bà cùng bàn thờ các dòng họ người Hoa đã có công xây dựng và tôn tạo đền. Đền Thiên Hậu là một trong số rất ít công trình kiến trúc cổ của người Trung Hoa ở Phố Hiến còn bảo tồn tới ngày nay.

  Hiện nay, tại đền còn lưu giữ nhiều cổ vật có giá trị liên quan tới việc đi sông biển và ngợi ca tài danh của vị nữ thần như: Sắc phong, bia đá, nghê đá, phù điêu cổ, cỗ kiệu “Thượng thiên Thánh Mẫu” có niên đại vào thế kỷ XVII và nhiều đồ tế tự được mang từ Trung Quốc sang.

  Hằng năm, đền Thiên Hậu mở hội vào ngày 23 tháng 3 âm lịch (chính hội) là ngày sinh và ngày 9 tháng 9 là ngày hóa của Bà. Vào những ngày này, bà con người Hoa, người Việt đến dự tế lễ, rước kiệu rất đông vui và trang trọng. Lễ vật được dâng lên là những món ăn truyền thống của người Hoa như bánh Dong Câu, kẹo Sìu, bánh Rùa, bánh Tô Châu.

  Từ những giá trị tiêu biểu, đền Thiên Hậu được Bộ Văn hóa - Thông tin xếp hạng là di tích “Kiến trúc nghệ thuật” cấp Quốc gia theo Quyết định số 3959-VH/QĐ ngày 02/12/1992.