Chùa, nghè Cù Tu toạ lạc trên mảnh đất cao, thoáng, thế đất “Long chầu” tại thôn Cù Tu, xã Xuân Trúc.
Chùa Cù Tu (Cảm Hoá tự) là nơi thờ Phật, ngoài ra còn thờ Trần Thủ Độ và Pháp Vân. Trần Thủ Độ là một người có công lớn với triều Trần, một tay cáng đáng nhiều trọng sự, giúp vua Trần Thái Tông bình phục được giặc giã trong nước và chỉnh đốn lại mọi việc, làm cho nước Nam ta bấy giờ được cường thịnh. Trần Thủ Độ đã chọn quê hương Cù Tu làm nơi lập căn cứ, trại ấp để chống giặc. Khi về già, Ngài cũng xuống tóc đi tu tại đây. Người còn cho phép nhân dân địa phương xây chùa, thuởng ruộng công cho những binh sỹ và dân nghèo cày cấy, miễn thuế cho dân 12 năm để giảm bớt khó khăn. Còn Pháp Vân là một trong bốn vị thần của đạo Tứ Pháp là: Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Điện ứng với 04 phép tạo ra: mây, mưa, sấm, chớp. Nhân dân tạc tượng Thần đưa vào thờ ở chùa với ước muốn cầu cho mưa thuận gió hoà. Chùa Cù Tu được xây dựng từ xa xưa, trải qua thời gian đã được tu sửa nhiều lần. Hiện nay, chùa có kiến trúc chữ Đinh, mặt tiền hướng Tây Nam, gồm 05 gian Tiền đường và 03 gian Thượng điện. Kết cấu từng hạng mục còn tương đối đồng bộ, các mảng chạm khắc hoa văn mang phong cách kiến trúc thời Nguyễn.
Cách chùa khoảng 1km là nghè Cù Tu. Nơi đây tôn thờ hai anh em ruột là Ngài Ngòi Sái Đại vương và Biến Lương Công chúa. Hai vị có công cùng với Mai Thúc Loan và Phùng Hưng đứng lên khởi nghĩa chống quân nhà Đường phương Bắc xâm lược và giành thắng lợi. Nghè được khởi dựng từ sớm, trải qua thời gian đã nhiều lần trùng tu, tôn tạo. Hiện nay, nghè có kiến trúc chữ Đinh gồm 03 gian Tiền tế và 02 gian Hậu cung. Các bộ vì làm kiểu kèo cầu quá giang đơn giản.
Tại cụm di tích còn lưu giữ được 02 đạo sắc phong thời Khải Định (1924), bia đá, câu đối, đại tự,...
Hằng năm, tại cụm di tích tổ chức lễ hội truyền thống từ ngày mồng 09 đến ngày 12 tháng 03 âm lịch để ghi nhớ tới công ơn của các vị thần. Mở đầu lễ hội là rước Đức thánh Ông và Đức thánh Bà từ nghè về đình Cù Tu rồi làm lễ dâng hương. Sau đó tổ chức tế lễ và các hoạt động văn nghệ và trò chơi dân gian. Ngoài ra, vào ngày giỗ của Trần Thủ Độ (24/1 âm lịch), nhân dân cũng tổ chức nghi lễ long trọng. Trong lễ hội có tế lễ và thi giã bánh dày. Đây cũng là dịp để tưởng nhớ và tri ân công đức của thần, phật đối với dân làng và giáo dục truyền thống cho các thế hệ trẻ.
Với những giá trị lịch sử vốn có, chùa - nghè Cù Tu được UBND tỉnh xếp hạng là di tích “Lịch sử” tại Quyết định số 2731/QĐ-UBND ngày 22/12/2009.