Núi Đấu Đong (Đẩu Sơn) chứng tích lịch sử

Toàn cảnh Núi Đấu Đong

Theo sách "Đồng khánh dư địa chí" tỉnh Hưng Yên, trang 248 trong phần nói về sông núi có ghi: Địa thế tỉnh hạt bằng phẳng, không có núi chỉ có huyện Tiên Lữ gần huyện lỵ có gò đất gọi là núi Bình Đấu.

Trong cuốn "Hưng Yên địa chí" của Trịnh Như Tấu ở mục (Địa thế và sông núi) có ghi chép về Núi Đấu Đong như sau: Hưng Yên ở Trung châu Bắc kỳ, ruộng đất nhiều, không có rừng núi, chỉ có một ngọn đồi ở địa phận xã Đào Đặng, thuộc huyện Tiên Lữ thường gọi là Đẩu Sơn. Giữa tỉnh lỵ có hồ Bán Nguyệt. Truyền tụng thơ rằng:

Bán Nguyệt hồ tiền nguyên thị hải

Nhất Bình Đẩu ngoạn cảnh vô sơn

"Trước hồ Bán nguyệt nguyên đây là biển

Một Bình Đẩu ngắm cảnh không có núi"

Trong cuốn "Đại Nam nhất thống chí" tập 2 do Quốc sử quán triều Nguyễn biên soạn trong phần núi sông có nói về Núi Đấu Đong như sau: Núi đất ở phía nam huyện Tiên Lữ, lớn và tròn như hình cái đấu. Núi này là nơi du thưởng về tiết trùng cửu và chỗ tránh lụt. Theo "Công du Tiệp ký" thì cuối đời nhà Hồ, người Minh xâm lấn nước ta (1406 - 1427), đóng quân ở đây, bấy giờ trong xã Đào Đặng có người tên là Ả Đào, lập mưu nhử quân Minh chui vào túi mà ngủ, rồi nhân lúc chúng ngủ, Ả Đào đem quăng xuống sông. Người Minh thấy số quân ngày một ít dần, bèn đắp đất thành hình cái đấu để ao quân, nên núi này gọi tên là Bình Đẩu.

Trong cuốn "Hưng Yên tỉnh nhất thống chí" ở phần (sơn xuyên khê cừ) có nhắc về Bình Đầu sơn như sau: Ở xã Đặng Cầu, huyện Tiên Lữ. Tương truyền thời Lê Trang Tông dấy binh diệt Mạc, đến xã Đặng Cầu, khoét đất đắp sơn đẩu, để đong nhân đinh, cho nên mới có tên như vậy.

Một thuyết cho rằng, cuối thời Hồ, người Minh sang xâm lược, đóng đồn ở đây. Có ca nương họ Đào bầy kế nửa đêm nhét quân Minh vào bao ném xuống sông Càn Đà, người Minh lo sợ, đắp gò đất cao để đong quân số, sau dời đồn đi nơi khắc.

Tương truyền, địa điểm Núi Đấu Đong ở thôn Đào Đặng, xã Trung Nghĩa là núi đất hình thành từ trong tự nhiên, nhưng sách (Địa chí tỉnh Hưng Yên) trong phần tả về sông núi của tỉnh Hưng Yên thì viết: Núi Đấu Đong do quân Minh đắp lên để đong quân. Nhưng cho dù địa điểm Núi Đấu Đong được hình thành như thế nào thì nó cũng đã tồn tại ở đây cách ngày nay vài trăm năm. Qua thời gian biến thiên của tự nhiên và lịch sử.

Dưới con mắt của các nhà quân sự xưa, thì Núi Đấu Đong là nơi có địa thế chiến lược quân sự, đài quan sát, án ngữ. Cũng vì thế mà nơi đây đã có truyền thống lịch sử, văn hóa đặc sắc riêng gắn liền với lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc từ ngàn năm.

          Có truyền thuyết cho rằng vào Thời Hùng Vương người ta đã biết lấy đồi núi làm chỗ ao quân, nên được gọi là Đẩu Sơn. Theo cuốn sách "Đại Nam nhất thống chí" tập 2 do Quốc sử quán triều Nguyễn biên soạn trong phần núi sông có mô tả về địa điểm Núi Đấu Đong như sau: Núi lớn và tròn như hình cái đấu.

Đỉnh Núi Đấu Đong

Trong cuốn "Hưng Yên tỉnh nhất thống chí" ở phần (sơn xuyên khê cừ) có mô tả về Núi Đấu Đong như sau: Xét ở bản hạt không có núi, chỉ có ở đây tục gọi là núi, nhưng cũng chỉ là một cái gò lớn mà thôi. Gò cao 1 trượng 8 tấc, phía đông dài 10 trượng, phía tây 8 trượng, nam bắc đều 7 trượng. (1 trượng = 4, 7 m ta). Từ các chỉ số này ta có thể tính ra được trước đây, địa điểm núi này cao 5,5m; chiều dài phía đông là 47m; phía tây là 37,7m; phía nam và phía bắc là 33,9m. Về sau, Núi Đấu Đong lại cao nhưng ở giữa thì thấp.

Theo phỏng đoán của các tác giả Hội đồng hương làng Đào Đặng viết trong cuốn "Tình quê làng Đào" nguyên nhân có thể do trận lũ lụt vỡ đê Hoàng Xá cách đây hơn 100 năm, lưu lượng nước sông Hồng thay đổi mà "Phố Hiến thành bãi bồi", trong hoàn cảnh ấy mà Núi Đấu Đong bị bồi đắp cao hơn, sông Càn Đà bị nông và thu hẹp lại. Cũng theo nhóm tác giả này thì Núi Đấu Đong khi đứng nhìn từ xa rất hùng vĩ, vươn cao khuất tầm mắt. Theo ước tính núi cao khoảng 25 - 30m so với mặt ruộng và đường kính chân núi chừng 170 - 180m, xung quanh dưới chân núi là những cánh đồng lúa, bãi ngô, bãi mía, trải rộng ra phía chân trời xa với không gian thoáng và rộng mênh mông.

Tại địa điểm Núi Đấu Đong trước đây vào các dịp đầu xuân, chính quyền và Nhân dân trong xã thường tổ chức phát động phong trào tết trồng cây gây rừng ngay dưới chân núi. Cây được trồng ở đây chủ yếu là xà cừ và bạch đàn. Từ năm 2000 trở về đây, do không được chính quyền quan tâm gìn giữ cho nên các cây xanh quanh núi bị người dân đốn hạ hết cây lấy gỗ để sử dụng vào các mục đích khác. Không những vậy, Núi Đấu Đong sừng sững một thời cũng bị ảnh hưởng một phần của tự nhiên như sói mòn, sạt lở và một nguyên nhân khác nữa là sự thiếu ý thức, nhận thức kém về giá trị của Núi Đấu Đong cho nên một số người dân trong thôn đã đào lấy đất trên núi về san nền, lấp ao, lấp ruộng làm cho hình hài Núi Đấu Đong thu hẹp, biến dạng.

Hiện nay, đứng từ đường giao thông liên huyện ngắm nhìn ta không còn nhận ra đây là một quả núi có bề dày lịch sử, ghi dấu chiến công của người con gái làng Đào Đặng dùng mưu đánh đuổi quân Minh xâm lược. Mà trước mắt chỉ là một gò đất cao chừng hơn 3m so với mặt đường phủ xanh cỏ mà thôi. Hy vọng trong tương lai, khi điều kiện kinh tế phát triển, chính quyền địa phương cùng với các ngành, các cấp quan tâm quy hoạch, phục dựng lại Núi Đấu Đong như xưa để Nhân dân địa phương cùng với du khách trong và ngoài tỉnh có thể chiêm ngưỡng, du ngoạn vào dịp tiết trùng cửu để cùng tự hào rằng Hưng Yên quê ta cũng là tỉnh có sông có núi.

Người thực hiện: Nguyễn Thị Huyên