Lễ hội truyền thống chùa Ông Xã Tân Quang - Huyện Văn Lâm - Tỉnh Hưng Yên

Cũng như bao ngôi chùa khác, chùa Ông là dấu ấn hiện hữu của Phật giáo trên mảnh đất Hưng Yên. Nơi đây ngoài thờ Phật còn là nơi thờ Vua Lý Thần Tông cùng Thiền sư Từ Đạo Hạnh. Theo thần tích: Khi vua Lý Thần Tông đi kinh lý qua vùng đất này gặp lúc trời tối đuốc lại tắt, nhà Vua bèn lệnh cho quân sỹ nghỉ chân tại đây. Thấy nơi đây phong cảnh hữu tình, có thế đất đẹp, người dân lại hiếu nghĩa vì thế nhà Vua đã ban cho Nhân dân giống cây trồng để sản xuất, cây thuốc nam để Nhân dân trồng chữa bệnh. Đặc biệt, chính tay nhà Vua đã cắm đất dựng chùa làm nơi thờ Phật, nơi khuyên răn con người sống hướng thiện. Sau khi nhà Vua băng hà, để cảm tạ ân đức và nhớ ơn người dựng chùa, Nhân dân địa phương đã cung kính lập bài vị và thờ Ngài tại chùa Bình Lương.

Đến nay, có lẽ không ai biết chính xác lễ hội truyền thống chùa Ông có từ bao giờ. Chỉ biết rằng đã từ rất lâu, hội làng đã trở thành một điểm sáng văn hóa không thể thiếu mỗi dịp tết đến xuân về mà người dân trong làng ai cũng mong chờ. Lễ hội chùa Ông - Bình Lương xưa kia được diễn ra từ ngày mồng 6 đến ngày 28 tháng 3 âm lịch. Ngày nay, thời gian tổ chức lễ hội đã được rút ngắn lại còn ba ngày từ ngày mồng 6 đến ngày 9 tháng 3. Chính hội là ngày mồng 9. Đây được xem là một trong những lễ hội lớn trong tỉnh còn bảo lưu được nhiều giá trị văn hóa truyền thống độc đáo trong việc tế lễ, rước nước, lễ phất cờ và tổ chức nhiều trò chơi dân gian truyền thống thu hút đông đảo Nhân dân và du khách thập phương tham dự.

Mở đầu lễ hội, vào sáng ngày mồng 6, nhà chùa và dân làng tổ chức làm lễ rước nước về bao sái các đồ thờ tự tại chùa. Nước dùng để bao sái được lấy từ giếng cổ giữa làng. Những người thực hiện nghi thức này là nhà sư trụ trì chùa, những người cao tuổi trong làng. Theo các cụ cao niên trong làng kể lại rằng nghi lễ rước nước đã có từ thời xa xưa, nước ngoài được rước về để làm lễ mộc dục đây còn là một nghi thức, Nhân dân muốn cầu cho mưa thuận gió hòa để cấy cầy thuận lợi, đặng lấy đầy bát cơm. Sau khi làm lễ bao sái, các cụ ông trong trang phục mũ áo chỉnh tề làm lễ tế khai hội. Sáng sớm ngày mồng 8 tháng 3, dân làng tập trung đông đủ tại sân chùa để thực hiện nghi lễ phất cờ. Đây là nghi lễ độc đáo riêng có tại lễ hội chùa Ông. Trước đó, nhà chùa đã cho chải 6 chiếc chiếu cói trên đường chính đạo tại sân chùa để ông tổng cờ thực hiện nghi lễ phất cờ lệnh. Tổng cờ là nhân vật chủ chốt tạo nên sự thành công, nên được lựa chọn rất kĩ càng: người có sức khỏe, gia đình song toàn, đức độ,.... Sau khi đã thắp hương lễ Phật và lễ Thánh trước cửa chùa. Tổng cờ trong trang phục màu đỏ, đầu đội mũ quan, tay cầm một lá cờ rộng dài sát đất, chân đi hình chữ bát theo nhịp chiêng trống bước lên phía trước qua các chiếu. Khi bước lên đến chiếu 6, tổng cờ dùng chân đá văng một chiếc bát sứ úp ra ngoài và thực hiện nghi lễ phất cờ. Trong khi phất phải làm sao cho cho cờ lượn tròn và không bị quấn lại. Động tác này đòi hỏi người phất không chỉ có kỹ thuật mà phải là người có sức khỏe. Lá cờ khi phất luôn mang màu đỏ, bởi màu đỏ là màu của sinh khí, khi phất là biểu hiện sinh khí vần vũ trên bầu trời rồi tràn xuống trần gian. Nghi lễ phất cờ lệnh trong lễ hội được thực hiện lần lượt ba lần như vậy. Người dân nơi đây quan niệm, nếu cờ múa càng đẹp và càng lâu, chiếc bát sứ do ông tổng cờ đá văng ra ngoài vỡ vụn thì chắc chắn năm đó sẽ phong đăng hòa cốc, dân trong làng gặp nhiều may mắn, làm ăn thuận lợi.

          Buổi sáng ngày mồng 9 tháng 3, dân làng tổ chức rước kiệu đức Thánh từ chùa tới đình Quản (nơi thờ Thành hoàng làng). Đi đầu đoàn rước là đội múa lân, đội cờ, đội trống, kiệu long đình, kiệu Thánh được trang hoàng lộng lẫy. Đan xen là bát bửu, kiếm thờ, phường bát âm cùng đông đảo Nhân dân và du khách thập phương tạo nên một đội hình rước uy nghi, hoành tráng. Trai kiệu là những tráng đinh, được làng tuyển chọn vào đội khiêng kiệu với trang phục kiểu binh phục cổ. Khi đến đình Quản, đoàn rước hạ kiệu làm lễ dâng hương bái yết Thành hoàng làng. Sau khi hoàn tất các thủ tục tại đây, đoàn rước tiếp tục khởi kiệu theo cung đường cũ trở về chùa thực hiện các nghi thức tế lễ của đoàn tế nam. Theo lệ làng, ngày 28 tháng 3 nhà chùa và dân làng tổ chức làm lễ tạ khóa, khấn tạ các Đức Phật và các vị Thánh đã cho dân làng được tổ chức một khóa hội thành công và mong các vị phù trợ cho dân làng mùa màng bội thu, mọi người trong làng khỏe mạnh, con chúa trong làng học hành giỏi giang, thi cử đỗ đạt,... đồng thời xin cất đi những đồ của nhà Ngài.

          Đắm mình trong lễ hội truyền thống chùa Ông, ta vừa như cảm nhận được sự uy nghi, linh thiêng của nghi lễ rước nước, rước kiệu, dâng hương tế Thánh, lễ phất cờ lệnh. Đồng thời, lại như được hòa cùng không khí sôi nổi hào hứng của hội làng với nhiều trò chơi dân gian như: bịt mắt đập liêu, đi cầu kiều, kéo co, chọi gà,… Đặc biệt, khi hội làng diễn ra cũng là thời điểm để anh, em, con, cháu của các dòng họ trong làng dù đi làm ăn, buôn bán ở đâu cũng về sum họp với gia đình, thắp nén hương thành kính trước bàn thờ tiên tổ và tham gia vào các nghi lễ truyền thống. Trong những ngày diễn ra lễ hội Nhân dân và du khách thập phương khi đến chùa Ông còn được thưởng thức những làn điệu dân ca quan họ do những liền anh, liền chị thể hiện trên thuyền dưới ao chùa với những ca từ mượt mà sâu lắng. Cùng nhau vãn cảnh chùa Ông, thỉnh Phật, Thánh cầu bình an, xin quẻ may mắn đầu năm, ai ai cũng với tâm thái hồ hởi, phấn chấn, nét mặt rạng ngời như rất tự hào về quê hương và tổ tiên. Tất cả hòa quyện vào nhau, tạo nên một bức tranh sống động, rộn ràng hòa cùng sắc xuân.

          Những ngôi làng luôn là nơi cất giấu những hình ảnh thân thuộc nhất về một Việt Nam bình dị, mộc mạc. Lễ hội truyền thống chùa Ông được ví như một mạch nước ngầm xuyên thời gian, bừng chảy tràn trề trong đời sống vật chất, tinh thần và tâm linh của mỗi người dân Bình Lương nói riêng và của cả nước nói chung. Ngày nay, lễ hội truyền thống chùa Ông phát triển theo xu hướng: hội tụ - giao thoa - kết tinh - lan tỏa. Bên cạnh những nếp cũ được giữ gìn nguyên vẹn thêm vào đó là những cái mới. Nhờ đó, lễ hội chùa Ông đã và đang dần phát huy hiệu quả trong đời sống đương đại./

Thực hiện: Kim Cúc